زمان تشخيص ADHD :
ADHD اغلب در سن 6تا12 سال تشخيص داده مي شود، اگر چه در سنين پايين تري (درحدود3 سالگي) شروع شده اند. در سنين 6تا12 سالگي تشخيص به دليل اينکه نشانه هاي ADHD در مدرسه بارزتر هستند، راحت تر است. اما در کودکان کمتراز 6 سال به دليل اينکه نشانه هاي مي توانند به طور دوره اي درطول رشد طبيعي نيز رخ دهند، مشکل است.
تشخيص ADHD براساس آزمايشات پزشکي مانند اسکن مغزي و... وبراساس ملاکهاي تشخيصي انجمن روان پزشکي آمريکا ( APA) و همچنين براساس مشاهدات رفتاري کودک توسط والدين، معلمين مدرسه وساير کساني که به طور مرتب با کودک در تماس هستند، انجام مي گيرد.
توصيف نشانه هاي اصلي ADHD:
نشانه هاي اصلي اختلال کمبود توجه بيش فعالي (ADHD) را مي توان درسه گروه طبقه بندي کرد:
الف) توجيهي:
اغلب کودکان مبتلا به کمبود توجه بيش فعالي داراي مشکلاتي در قلمرو توجه هستند اگرچه مکانيزم دقيق اين مشکلات هنوز مشخص نيست اما پاره اي از محققان، انحراف توجه را معياراصلي اين اختلال تلقي مي کنند، وآن را يکي از علل بنيادي مشکلات کودکان در پيگيري دستورالعمل هاي لازم براي به پايان رساندن وظايف محوله مي دانند.
دراين کودکان درمقايسه با همسالانشان، بي نظمي، آشفتگي و فراموشي بيشتر ديده مي شود. والدين ومعلمان دائما شکايت مي کنند که اين کودکان از گوش کردن به صحبت ها ناتوان اند، تمرکز ندارند وبه راحتي دچار حواس پرتي مي شوند. اين کودکان اصرار در انجام کارهاي کسل کننده دارند و يک کار را به طور پيوسته تکرار مي کنند وکمتر احتمال دارد که به فعاليت ناتمام قبلي باز گردند.
پاره اي از پژوهشگران به مشکلات حفظ حالت توجه دراين کودکان تاکيد مي کنند. براي مثال اگر در خلال خواندن يک کتاب رويدادي اتفاق مي افتدو موجب شود تا شما دست از خواندن بکشيد، توجه شما منحرف شده است، اما اگر 10دقيقه پس از آغاز خواندن، احساس کنيد که نمي توانيد به خواندن ادامه دهيد مي توان از مشکلات حفظ حالت توجه سخن به ميان آورد.
ب) بيش فعالي:
والدين ومعلمان، اين کودکان را به منزله کودکاني توصيف مي کنند که بيش از حد پرجنب وجوش بوده وبه گونه اي اغراق آميز کنجکاوند، " آرام و قرار ندارند"، " جاي خود بند نمي شوند" و" طوري عمل مي کنند که گويي يک موتور آنها را به حرکت در مي آورد."
بيش فعالي ممکن است به صورت بي قراري، دويدن وجهيدن بالاو پايين پريدن در موقعيت هاي نامرتبط، ناتواني در ساکت ماندن، بيش از حد حرف زدن خود را نشان دهد.
درپاره اي موارد، بيش فعالي تا حدي درنوجواني کاهش پيدا مي کند،اما گاهي نيزاين نشانه ها تا دوران بزرگسالي باقي مي مانند.
ج) تکانشگري:
منظور از تکانشگري،انجام يک عمل بدون فکر وتامل در مورد آن عمل ونتيجه آنست، به عبارتي به عقيده بارکلي برانگيختگي دراين کودکان، ناتواني در فکر آن قبل از انجام يک عمل نيست، بلکه "انجام يک عمل، پيش از آنکه مدت زماني را به فکر کردن اختصاص دهند است.
اين کودکان، اختلال خود را به صورت بي تابي، مشکل در پاسخ هاي تاخيريافته و ارائه پاسخ قبل از کامل شدن سوال، آشکار مي کنند. اين مبتلايان در رعايت نوبت مشکل داشته ومرتبا وسط حرف و کارهاي ديگران مي پرند يادر زمان نامناسب وارد صحبت مي شوند، اشيا» ديگران را ازدست آنها مي گيرند وبه چيزهايي دست مي زنند که اجازه دست زدن به آنها را ندارند.
انواع الگوهاي ADHD:
درسال 1994، اختلال کمبود توجه بيش فعالي رادر سه سنخ يا الگو طبقه بندي کردند که هريک از آنها، ويژگيها ونشانه هاي رفتاري مرتبط به خود را دارند. اين سه سنخ عبارتند از الف) سنخ بي اعتنا (بي توجه  ب) سنخ بيش فعال - تکانشي ج) سنخ ترکيبي
سنخ بي اعتننا (بي توجه)، داراي نشانه هايي ازاين قبيل است:
-1 ناتواني براي توجه به جزئيات يا تمايل به انجام اشتباهاتي در تکاليف مدرسه و ياساير فعاليت هاي که در اثر بي دقتي رخ مي دهد.
-2 مشکل در حفظ توجه براي انجام وظايف ويا فعاليت ها.
-3 مشکل در گوش دادن به صحبت هاي ديگران.
-4 ناتواني در پيروي از دستورالعمل ها.
-5 مشکل در سازمان بندي کردن.
-6 اجتناب يا عدم تمايل براي انجام وظايفي که نيازمند تلاش ذهني است.
-7 تمايل يا گرايش به گم کردن اشيا»، اسباب بازي ها، دفترچه مدرسه يا تکاليف مدرسه.
-8 حواس پرتي.
-9 فراموش کردن فعاليت هاي روزانه.
* در سنخ بيش فعالي - تکانشي، کودک ويژگيها ونشانه هاي رفتاريي را از خود نشان مي دهد که عبارتند از:
-1 بيش از اندازه صحبت کردن.
-2 پاسخ به سوال قبل از اتمام سوال.
-3 ناتواني در نشستن در روي صندلي خود.
-4 بي قراري يا ول خوردن.
-5 ناتواني در منتظر ماندن براي رسيدن به نوبت.
-6 قطع کردن صحبت هاي ديگران ويا بدون اجازه وارد شدن.
-7 رفتار کردن به گونه اي که گويي درحال رفتن هستند.
-8 ناتواني درانجام بازي هاي بي سروصدا و آرام.
-9 بيش از اندازه دويدن يا بالا رفتن ازميزوصندلي.
اما سنخ ترکيبي، در برگيرنده هردو سنخ بي اعتنا( بي توجه) وبيش فعال - تکانشي است ونسبت به ساير سنخ ها رايج تر است.
ملاک هاي تشخيصي:
الف) نشانه هاي اختلال بايد در زمان حاضر در سطحي باشند که بيشتر از انتظار ما براي يک مرحله رشد طبيعي باشد به عبارتي اين رفتارها بايد در مقايسه با بچه هايي در سنين مشابه شديدتر باشد.
ب) کودک بايد رفتارهاي يکي از سه سنخ نام برده را قبل از 7سالگي نشان دهد.
ج) رفتارها بايد براي مدت6ماه دوام داشته باشند.
د) رفتارها بايد دربيش ازيک موقعيت ( حداقل 2 موقعيت) رخ دهند. به عنوان مثال درخانه ومدرسه يا در مدرسه ومطب پزشک و...
چ) بروز اين رفتارها نبايد به دليل استرس درمحيط زندگي فرد باشد چرا که دربرخي از شرايط از قبيل: طلاق، بيماري، تغيير محل سکونت يا مدرسه ويا ساير رويدادهاي مهم زندگي، احتمال اينکه کودک به طور ناگهاني فعال يا فراموشکار شود، وجود دارد.
ح) گاهي ناتواني يادگيري، افسردگي، اختلال اضطرابي و... به واسطه ADHD اشتباه گرفته مي شوند. آنها حتي ممکن است با ADHD رخ دهند که اين امر مي تواند تشخيص اوليه را مشکل سازد.
ويژگي هاي باليني:
شروع اختلال ADHD ممکن است درشيرخوارگي باشد. چنين شيرخواراني زياد گريه مي کنند، از دامان مادر فرار مي کنند، لگد مي زنند، جيغ مي کشند، درمکيدن دچار مشکل اند ونسبت به محرک ها بسيار حساسند وتحت تاثير سروصدا، نور، تغييرات درجه حرارت، ويا ساير تغييرات محيطي دچار آشفتگي مي شوند. گاهي نيز، برعکس چنين بچه هايي شل وبي حال هستند، اکثراوقات مي خوابند وبه نظر مي رسد که درماه اول زندگي رشد آهسته اي دارند. هرچند، در مورد اين بچه هاي شيرخوار پرتحرک  بودن، کم خوابي وزياد گريه کردن معقول تر است. در مدرسه، کودکان ADHD ممکن است به سرعت پاسخ به سوالات امتحاني را شروع کرده اما پس از جواب دادن به يکي دوسوال دست از فعاليت بردارند. چنين کودکاني غالبا تحريک پذيري انفجارگونه اي را نشان مي دهند. اين تحرک پذيري را ممکن است محرک بي اهميتي که موجب سردرگمي وترس آنها شده است به وجود آيد. اغلب ازنظر هيجاني بي ثبات بوده و به آساني گريه يا خنده را سر مي دهند، و خلق و عملکرد آنها نيز متغير وغيره منتظره است.
اما خصوصياتي که بيش از همه در اين کودکان مشاهده مي شود، به ترتيب شيوع عبارتنداز: -1 بيش فعالي  -2  اختلال حرکتي - ادراکي  -3 بي ثباتي هيجاني -4 کمبود هماهنگي کلي -5 اختلالات توجه (محدوديت ميدان توجه، حواس پرتي، تکرار ودرجازدن، ناتواني در تکميل کارها، بي توجهي، ضعف تمرکز) -6 رفتار ناگهاني( اقدام قبل از انديشيدن، تغييرات ناگهاني فعاليت، فقدان سازمان، بي قراري واز جا پريدن در کلاس درس) -7 اختلالات حافظه وتفکر -8 ناتواني هاي خاص يادگيري -9 اختلالات تکلم وشنوايي -10 نشانه هاي عصبي مبهم وبي نظمي هاي الکتروآنسفالوگرافيک.
تقريبا 75درصد کودکاني که چنين تشخيصي دريافت مي کنند علائم رفتاري پرخاشگري و نافرماني را به طور نسبتا ثابت نشان مي دهند. اما درحالي که نافرماني و پرخاشگري به طور کلي با روابط معيوب خانوادگي مربوط است، بيش فعالي بيشتر با درنگ هاي مربوط به رشد در هماهنگي حسي - حرکتي، زباني و اختلال علمکرد در آزمون هاي شناختي مستلزم تمرکز مي باشد، رابطه دارد.
از نظر مسائل تحصيلي، هم از نظر يادگيري وهم رفتاري مشکل دارند. اين مسائل گاهي از اختلالات خاص يادگيري يا زبان که مربوط به رشد هستند، يااز حواس پرتي کودک و کم توجهي وي که موجب کندي کسب و مطالب وذخيره سازي و ابراز معلومات کودک خواهد بود، ناشي مي گردند.
شيوع:
اختلال کمبود توجه - بيش فعالي تقريبا درسراسر جهان در حدود 1/2 درصد تا 6/7درصد برآورد مي شود. اما برآورد دقيقي ازاين اختلال وجود ندارد. شايد بخشي از آن، بخاطر تفاوت در منابع تشخيصي و اختلال بين متخصصين باشد. بررسي ها وپژوهش ها حاکي از آنند که ميزان بروز ADHD در پسران به مراتب بيشتر ازدختران 2به 1 مي باشد.
ازميان نشانه ها و سنخ هاي ADHD، عدم توجه رايج ترين نوع در دختران و بروز بيش فعالي در پسران شايع تر است بطوري که ميزان پيش فعالي در پسران 3 تا 5 برابر بيشتر از دختران است وشايد اين مسئله با وضع جسماني وساختمان بدني کودک در ارتباط باشد.
اما نکته اي را که نبايد فراموش کرد اين است که ميزان شيوع ADHD با دامنه سني هم درارتباط است. براي مثال ميزان شيوع اختلال در سنين 6تا12 سالگي در دختران در حدود 2تا3 درصد درپسران درحدود 6تا9 درصد است اما در دوره نوجواني اين ميزان در دختران به 1تا2درصد و پسران به 3تا4/5 درصد مي رسد.
سيروپيش آگهي
سراختلال بسيار متغير است به عبارتي ممکن است علائم تا نوجواني يا جواني ادامه يابند، ممکن است در سن بلوغ فروکش کنند، يا ممکن است که بيش فعالي ناپديد شود، اما پايين بودن فراخناي توجه و مشکلات کنترل تکانه، ادامه يابد. بيش فعالي معمولا نخستين علامتي است که از بين مي رود وحواس پرتي آخرين آنهاست.  بهبود قبل از 12 سالگي معمولا ديده نمي شود. اگر بهبود روي دهد معمولا بين سنين 12تا20 سالگي است. در حدود 25درصد کودکان ADHD، بزهکار را در دوران نوجواني يا اختلال شخصيت ضد اجتماعي را در دوران  بزرگسالي ويا هردو شق را نشان مي دهند، اما ظاهرا در چنين مطالعاتي اختلال سلوک يا اختلال بي اعتنايي مقابله اي هم درکار بوده است.
کودکان مبتلا به ADHD که علائم آنها تا نوجواني ادامه مي يابد در خطر بالاتري براي ابتلا به اختلال سلوک قرار دارند. حدود 50درصد کودکان مبتلا به اختلال سلوک، در بزرگسالي اختلال شخصيت ضد اجتماعي پيدا مي کنند. در مجموع، فرجام ADHD در کودکي به نظرمي رسد تابع ميزان اختلال سلوک پايدار وعوامل خانوادگي نابسامان ومتشنج است. مهم ترين نتايج ممکن است با تخفيف پرخاشگري کودک واصلاح هرچه سريعتر عملکرد خانوادگي بدست آيد.
سبب شناسي
درحالي که علت شناسي اين اختلال تا حدزيادي ناشناخته است اما شواهي حاکي به وجود اختلال در عوامل نوروبيولوژيکال( عصب - زيست شناسي) وجود دارد.
عوامل ژنتيکي، نابهنجاري هاي نوروتر انسميتري، سوخت وساز نامتعارف گلوکز درمغز و نابهنجاري در لوب پيشاني از جمله عوامل ديگري هستند که همگي به عنوان دلايل احتمالي براي بروز ADHD مطرح هستند.
پژوهشي نيز نشان داده است که مادري که از سيگار، الکل يا ساير مواد در طول بارداري استفاده مي کند ممکن است ريسک ADHD را افزايش دهد.
اما تاکنون، به نظر مي رسد که بيشترين عامل خطر براي افزايش اختلال بيش فعالي - کمبود توجه (ADHD) داشتن زمينه ژنتيکي است.
بطوري که در موارد عوامل ژنتيکي، مطالعات داروشناسي وتصوير سازي نوروني و... حاکي از آنند که به دليل نقص ژنتيکي، در سيستم نوروترانسميتري يا به طور دقيق تر در مسيرهاي دوپامينرژيکي اختلال وجود دارد.
اما در مورد عوامل اجتماعي ومحيطي شواهد محدودي ديده مي شود به عبارتي اگرچه روش هاي ترتيبي معين ممکن است در چگونگي آشکار سازي نشانه هاي ADHD تاثير بگذارند ولي دليل ايجاد  ADHD نيستند.
درمان
اگرچه بهبودي کامل براي ADHD وجود ندارد، ولي درمان مي تواند به کنترل نشانه ها کمک کند.
* به طور کلي درمان ADHD را مي توان به دودسته تقسيم نمود:
الف) درمان دارويي، که شامل استفاده از:
-1 داروهاي محرک CNS مانند دکستروآمفتامين (Dexebrine)، ريتالين(Ritalin) و پمولين(Cylert)، که در 75درصد موارد علائم را کاهش مي دهند وبه عنوان داروهاي انتخابي اول براي درمان ADHD محسوب مي شوند. سازمان نظارت برخوراک ودارو (FDA)، دکستروآمفتالين را براي کودکان 3 ساله و بزرگتر و ريتالين را براي کودکان 6 ساله  و بزرگتر پذيرفته است. اين داروها  رايج ترين داروها در اين مورد هستند، ولي مکانيزم دقيق عمل داروهاي محرک ناشناخته مانده است.
-2 داروهاي ضد افسردگي، مانند ايمي پرامين، دزي پرامين و نورتريپ تلين در صورت عدم تاثير داروهاي محرک مي توانند مفيد واقع شوند.
-3 داروهاي ضد اختلالات رواني شديد که زماني ساير داروها مفيد واقع نشدند وعلائم شديد پرخاشگري هم وجود داشته باشد، مي توانند مفيد باشند.
ب) درمان هاي روان شناختي
اين گونه درمان ها شامل درمان هاي چند وجهي براي کودک وخانواده است و شامل روان درماني فردي، خانواده درماني وآموزش ويژه( خصوصا اگر اختلال ويژه مرتبط با رشد وجود داشته باشد)، است اين مداخلات در انواع متوسط و شديد ADHD که با خطر بزهکاري همراه است اهميت اساسي دارد.
دراينجا بد نيست به روش درماني ديگري که در مورد ADHD به کار برده مي شود نيز اشاره داشته باشيم، اين روش شامل مديريت رفتار، آموزش مهارت هاي اجتماعي و مشاوره است که تحت عنوان مداخلات رفتاري ناميده مي شود.
اين نوع درمان مبتني برخانواده و نشانه هاي رفتاري کودک است، ودر تربيت کودکان ADHD به والدين، معلمان وساير بزرگسالاني که عهده دار مسئوليت کودک هستند، کمک مي کند. برنامه هاي درماني مداخلات رفتاري، به ايجاد روال ها و قواعد رفتاري وبازبيني دقيق در مورد نحوه پاسخگويي کودک به اين قواعد تاکيد مي کند. بررسي ها حاکي از آنند که اين نوع درمان تاثيرات بيشتري را از تکنيک هاي درمان شناختي دارد چرا که درمان هاي مبتني برشناخت بيشتر به تغييرات رفتاري از طريق خودهدايتي تاکيد دارد درحالي که کودک با  ADHD تقريبا  فاقد مهارت هاي لازم براي تغيير رفتارش است ونيازمند کمک و راهنمايي  يک فرد بزرگسال است.
مداخلات رفتاري همانطورکه ذکر شد در برگيرنده موارد زيراست:
الف) مديريت رفتار:
دراين شيوه از طريق پاداش دادن منظم و محروم کردن مي توان به کودکي با  ADHD کمک کرد تا رفتارهاي مقتضي در کلاس درس وخانه را ياد بگيرد.
والدين مهارت هاي مديريت رفتار را طي 6الي 12جلسه مشاوره 1تا2 ساعته که درهرهفته برگزار مي شود، مي آموزند.
ب) آموزش مهارت هاي اجتماعي
اين تکنيک ها به کودک کمک مي کند تا ياد بگيرد که کمتر خشمگين وتکانشي شود، به عبارتي خشم خود را اداره کرده وبه شيوه پسنديده تري از لحاظ اجتماعي رفتار کند.
ج) مشاوره
مشاوره در برگيرنده خانواده درماني نيز هست. تمامي اعضاي خانواده مي توانند از روش هاي آموخته شده براي کمک به کودکي با ADHD استفاده کنند.
پس بطور کلي، درمان ADHD مي تواند به کنترل نشانه ها کمک کرده وبه کودک اجازه رشد وتکامل را به طور طبيعي بدهد.  درمان همچنين مي تواند ميزان محروميت، دلسردي وشکستگي را که اين افراد درسراسر زندگي شان تجربه مي کنند، کاهش دهد.
پيشگيري
تاکنون روش شناخته شده اي براي پيشگيري از اختلال کمبود توجه - بيش فعالي پيدا نشده است. اما اجتناب از مصرف الکل، مواد و دخانيات وساير مسائل بهداشتي در دوران بارداري مي تواند تا اندازه اي از بروز رفتارهاي مشابه ADHD  در کودک جلوگيري کند.
ساير روشها وشيوه هايي که مي تواند به کودک ADHD کمک کند تا مشکلات کمتري دريادگيري وتوجه بيش داشته باشد شامل موارد زير مي شود:
-1 مراقبت هاي پزشکي مناسب وعادات بهداشتي عملي در طول بارداري .
-2 يادگيري وبه کار بردن مهارت هاي تربيتي مناسب.
-3 به حداکثر رساندن مهارت هاي توجه ويادگيري کودک پيش دبستاني از طريق مطالعه کردن وفراهم نمودن تجارت يادگيري جديد براي وي مانند استفاده از بازي هاي فکري ( مانند: پازل ها) وبازي هايي که نيازمند تمرکز وتوجه است، بجاي تماشا کردن برنامه هاي تلويزيون.